در دنیای امروز، افزایش جمعیت و نیاز به تامین غذای بیشتر، کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از نوآوریهای مدرن که در دهههای اخیر توجه بسیاری از کشاورزان و سرمایهگذاران را به خود جلب کرده، کشاورزی هیدروپونیک است. با این روش، محصولات در محیطی کاملاً کنترلشده و بدون نیاز به خاک رشد میکنند، که میتواند بهرهوری را افزایش داده و مصرف آب و منابع را به حداقل برساند. اگر به دنبال ایجاد یک کسبوکار پایدار و مدرن در کشاورزی هستید، احداث گلخانه هیدروپونیک میتواند بهترین انتخاب شما باشد.
در این مقاله، به شما خواهیم گفت چگونه قدم به قدم یک گلخانه هیدروپونیک را احداث کنید و چه نکاتی برای بهرهوری حداکثری باید در نظر بگیرید.

گلخانه هیدروپونیک چیست؟
گلخانه هیدروپونیک یک سیستم پیشرفته و نوآورانه در کشاورزی است که در آن گیاهان به جای کاشت در خاک، از آب غنی شده با مواد مغذی استفاده میکنند. این تکنیک به کشاورزان اجازه میدهد تا در محیطی کاملاً کنترلشده و بهینه، محصولات را با کیفیت بالا و بازده بیشتر تولید کنند. واژه “هیدروپونیک” از کلمات یونانی “هیدرو” به معنی آب و “پونیک” به معنی کار یا زراعت گرفته شده است که به معنای “کشاورزی با آب” میباشد.
در گلخانههای هیدروپونیک، گیاهان بهطور مستقیم مواد مغذی خود را از محلول آبی دریافت میکنند که به ریشهها منتقل میشود. این روش امکان رشد سریعتر گیاهان، استفاده بهینه از آب، و کنترل دقیقتر شرایط محیطی را فراهم میکند.
مزایای گلخانه هیدروپونیک
- صرفهجویی در مصرف آب: هیدروپونیک به دلیل بازچرخانی آب، مصرف آن را تا ۹۰ درصد کاهش میدهد.
- افزایش بهرهوری: این روش امکان تولید مداوم محصولات در طول سال و با کیفیت بالا را فراهم میکند.
- کنترل کامل بر شرایط رشد: امکان تنظیم دما، نور، رطوبت و مواد مغذی باعث بهینهسازی رشد گیاهان میشود.
- کاهش استفاده از آفتکشها: محیط کنترلشده به کاهش بیماریها و آفات کمک میکند.

مراحل ساخت گلخانه هیدروپونیک
۱. انتخاب محل مناسب
انتخاب محل مناسب برای احداث یک گلخانه هیدروپونیک از عوامل کلیدی برای موفقیت در کشاورزی است. این انتخاب به عوامل مختلفی بستگی دارد که بهطور مستقیم بر رشد گیاهان و کارایی سیستم تأثیر میگذارند. در ادامه، توضیحات بیشتری درباره انتخاب بهترین مکان برای احداث گلخانه هیدروپونیک ارائه شده است:
دسترسی به نور خورشید
نور خورشید از اصلیترین عوامل مؤثر بر رشد گیاهان در سیستمهای هیدروپونیک است. اگرچه میتوان از نور مصنوعی نیز استفاده کرد، نور طبیعی معمولاً ارزانتر و پایدارتر است. برای انتخاب مکان مناسب باید موارد زیر را در نظر گرفت:
موقعیت جغرافیایی: گلخانه باید در منطقهای قرار گیرد که در بیشتر ساعات روز نور خورشید دریافت کند. بهویژه در فصلهای سرد سال، میزان تابش آفتاب بسیار مهم است.
جهت گلخانه: بهتر است گلخانه شما در جهت شمالی-جنوبی قرار گیرد تا از نور خورشید بهصورت حداکثری در طول روز بهرهبرداری شود.
موانع طبیعی یا ساختگی: دقت کنید که ساختمانها، درختان یا موانع دیگر سایهاندازی نکنند و نور مستقیم به گلخانه برسد.
دسترسی به آب با کیفیت
کیفیت آب یکی از مهمترین عوامل در هیدروپونیک است، زیرا محلولهای غذایی مستقیماً به ریشه گیاهان میرسند. در انتخاب محل گلخانه باید دسترسی به منابع آب با کیفیت و تمیز را در نظر گرفت. معیارهای زیر در کیفیت آب مهم هستند:
آب بدون املاح و آلودگی: آب مصرفی باید عاری از آلودگیهای شیمیایی و بیولوژیکی باشد.
دسترسی به منابع دائمی آب: محل انتخابی باید به یک منبع پایدار آب متصل باشد تا در طول سال از مشکلات ناشی از کمبود آب جلوگیری شود.
دما و شرایط اقلیمی
یکی از مزیتهای اصلی گلخانه هیدروپونیک این است که میتوانید دما و رطوبت محیط را کنترل کنید. اما دمای کلی منطقهای که گلخانه در آن قرار میگیرد هم بر هزینههای انرژی و میزان موفقیت سیستم تأثیرگذار است. نکات مهم شامل:
مناطق معتدل با تغییرات دمایی کم: مناطقی که دمای آنها در طول سال پایدارتر است و نوسانات شدید ندارد، برای احداث گلخانه مناسبتر هستند.
پیشبینی نیاز به سیستمهای گرمایشی و سرمایشی: اگر منطقه انتخابی بسیار گرم یا سرد باشد، باید در طراحی گلخانه از سیستمهای گرمایشی یا سرمایشی مناسب استفاده کنید که ممکن است هزینهها را افزایش دهد.
دسترسی به منابع انرژی
در سیستمهای هیدروپونیک، انرژی نقش مهمی دارد؛ از جمله برای تامین نور مصنوعی، تهویه، پمپها و سیستمهای کنترل محیط. بنابراین محل گلخانه باید به منابع پایدار انرژی دسترسی داشته باشد. همچنین به این موارد توجه کنید:
برق با کیفیت و پایدار: دسترسی به شبکه برق پایدار اهمیت بالایی دارد، چرا که قطع برق میتواند باعث ایجاد اختلال در کارکرد سیستمهای هیدروپونیک شود.
استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر: در صورت امکان، بررسی کنید که آیا میتوان از انرژی خورشیدی یا بادی برای کاهش هزینههای انرژی بهرهبرداری کرد.
زمین مناسب و اندازه گلخانه
برای ساخت گلخانه باید زمینی با اندازه مناسب و شرایط فیزیکی خوب انتخاب کنید. نکاتی مانند:
سطح مناسب: زمین باید صاف باشد تا سیستمهای هیدروپونیک به درستی کار کنند و هزینههای تسطیح زمین کاهش یابد.
اندازه زمین: باید به اندازهای باشد که امکان توسعه آینده نیز وجود داشته باشد و فضای کافی برای تمامی تجهیزات و سیستمهای گلخانهای در نظر گرفته شود.
طراحی و ساختار گلخانه
اندازه و نوع ساختار گلخانه به نیاز شما و نوع محصولات بستگی دارد. گزینههایی همچون پوششهای پلی کربنات، شیشه یا پلاستیک برای سقف و دیوارهها وجود دارند که هرکدام مزایا و معایب خود را دارند. سازه باید از استحکام کافی برخوردار باشد تا بتواند در برابر شرایط مختلف آب و هوایی مقاومت کند.
۲. انتخاب سیستم هیدروپونیک مناسب
انتخاب سیستم هیدروپونیک مناسب یکی از حیاتیترین تصمیماتی است که در احداث یک گلخانه باید اتخاذ شود. نوع سیستم هیدروپونیک به عواملی چون نوع محصولات، بودجه، فضای موجود و میزان دانش فنی شما بستگی دارد. در ادامه به انواع سیستمهای هیدروپونیک و نحوه انتخاب مناسبترین سیستم برای نیازهای شما میپردازیم.


انواع سیستمهای هیدروپونیک
الف- سیستم NFT (فیلم نازک مواد مغذی)
در سیستم (NFT (Nutrient Film Technique، محلول غذایی بهصورت یک لایه نازک از طریق کانالهای مخصوص به ریشههای گیاهان منتقل میشود. گیاهان بهصورت معلق قرار میگیرند و ریشههای آنها در تماس مستقیم با محلول غذایی در حال گردش است.
- مزایا:
استفاده کارآمد از آب و مواد مغذی: این سیستم بهخاطر گردش مداوم محلول غذایی، آب و مواد مغذی را بهصورت کارآمد استفاده میکند.
تهویه مناسب برای ریشهها: ریشهها بهطور مداوم با هوای محیط در تماس هستند که به اکسیژنرسانی بهتر کمک میکند.
کاهش هزینههای نگهداری: به دلیل نداشتن بسترهای رشد حجیم مانند خاک، هزینههای نگهداری و تعویض بستر کاهش مییابد.
- معایب:
حساسیت به قطع برق: این سیستم برای جریان دائمی آب به پمپ وابسته است. در صورت قطع برق یا خرابی پمپ، ریشهها بهسرعت خشک میشوند.
مناسب برای گیاهان سبک: این سیستم بیشتر برای گیاهانی با ریشههای کمعمق و سبک مانند کاهو، اسفناج و سبزیجات مناسب است.
ب- سیستم DWC
در سیستم (DWC (Deep Water Culture، ریشههای گیاهان بهطور کامل در محلول غذایی غوطهور هستند. گیاهان در ظرفهای مخصوص یا بهصورت معلق در آب قرار دارند و محلول غذایی بهصورت مداوم از طریق هوا و آب اکسیژندهی میشود.
- مزایا:
رشد سریع گیاهان: بهدلیل دسترسی مستقیم ریشهها به آب و مواد مغذی، رشد گیاهان سریعتر انجام میشود.
مناسب برای گیاهان بزرگتر: سیستم DWC برای گیاهانی با نیاز غذایی بالا، مانند گوجهفرنگی، خیار و فلفل مناسب است.
ساده و کمهزینه: طراحی این سیستم ساده است و نیاز به تجهیزات پیچیده ندارد، که باعث کاهش هزینهها میشود.
- معایب:
نیاز به هوادهی: برای جلوگیری از کمبود اکسیژن در ریشهها، نیاز به پمپهای هوادهی وجود دارد که در صورت قطع برق یا خرابی پمپها، ریشهها ممکن است دچار آسیب شوند.
مدیریت پیچیدهتر محلول غذایی: نیاز به کنترل دقیق کیفیت و ترکیب محلول غذایی دارید، زیرا ریشهها در تماس مستقیم با آن هستند.
پ- سیستم آبیاری قطرهای
در سیستم آبیاری قطرهای، محلول غذایی از طریق لولههای نازک و قطرهچکانها بهصورت دقیق و کنترلشده به ریشههای گیاهان تحویل داده میشود. این سیستم یکی از متداولترین سیستمهای هیدروپونیک است که قابلیت استفاده برای طیف گستردهای از گیاهان را دارد.
- مزایا:
کنترل دقیق تغذیه و آبدهی: بهدلیل توزیع دقیق مواد مغذی، میتوان نیازهای خاص هر گیاه را بهطور جداگانه مدیریت کرد.
مناسب برای گیاهان مختلف: این سیستم برای گیاهانی با نیازهای مختلف، از گیاهان کوچک تا بزرگ، قابل استفاده است.
صرفهجویی در مصرف آب: با توجه به تحویل دقیق آب به ریشهها، مصرف آب بهینهتر است و هدررفت کمتری دارد.
- معایب:
نیاز به نگهداری مداوم: لولههای آبیاری و قطرهچکانها ممکن است به مرور زمان با رسوبات مسدود شوند و نیاز به نگهداری مداوم داشته باشند.
هزینه اولیه بالاتر: سیستمهای قطرهای معمولاً به دلیل نیاز به تجهیزات و نصب پیچیدهتر، هزینه اولیه بیشتری دارند.
ت- سیستم ایروپونیک
در سیستم ایروپونیک، ریشههای گیاهان در هوا معلق هستند و محلول غذایی بهصورت پودری یا اسپری به ریشهها پاشیده میشود. این سیستم یکی از کارآمدترین روشهای هیدروپونیک از لحاظ مصرف آب و مواد مغذی است.
- مزایا:
استفاده کارآمد از آب و مواد مغذی: سیستم ایروپونیک بهخاطر اسپری محلول غذایی بهطور دقیق، مصرف آب و مواد مغذی را به حداقل میرساند.
تهویه عالی برای ریشهها: ریشهها در معرض هوای آزاد هستند که باعث تهویه بهینه و رشد بهتر میشود.
- معایب:
پیچیدگی بالا و هزینه زیاد: سیستم ایروپونیک به تجهیزات پیشرفته و نگهداری مداوم نیاز دارد که هزینههای بالاتری نسبت به سایر سیستمها دارد.
حساسیت به قطع برق: مانند سیستم NFT، در صورت قطع برق یا خرابی سیستم اسپری، ریشهها بهسرعت خشک میشوند.
ث- سیستم ویِک (Wick)
سیستم ویِک یکی از سادهترین سیستمهای هیدروپونیک است. در این سیستم، محلول غذایی از طریق فتیلهها به ریشههای گیاهان منتقل میشود. گیاهان در یک بستر سبک (مانند پرلیت یا کوکوپیت) قرار دارند و فتیلهها بهطور مداوم آب و مواد مغذی را به ریشهها میرسانند.
- مزایا:
ساده و ارزان: این سیستم برای کسانی که بهدنبال سیستمی ساده و کمهزینه هستند، بسیار مناسب است.
عدم نیاز به برق: سیستم ویِک بدون نیاز به برق کار میکند، که باعث کاهش هزینهها و وابستگی به انرژی میشود.
- معایب:
مناسب برای گیاهان کوچک: این سیستم بهدلیل محدودیت در انتقال مواد مغذی، بیشتر برای گیاهان کوچک و سبک مانند سبزیجات مناسب است.
سرعت پایین رشد: در مقایسه با سایر سیستمها، رشد گیاهان در سیستم ویِک ممکن است کندتر باشد.

۳. تهیه مواد غذایی و آب
در سیستمهای هیدروپونیک، گیاهان بهجای اینکه مواد مغذی خود را از خاک دریافت کنند، تمام عناصر غذایی لازم برای رشدشان را از طریق محلولهای غذایی که در آب حل شدهاند، دریافت میکنند. این محلولهای غذایی شامل ترکیباتی هستند که تمامی مواد معدنی و عناصر ضروری برای رشد سالم گیاهان را فراهم میکنند. در اینجا به تفصیل بیشتری در مورد محلولهای غذایی، کیفیت آب و اهمیت تنظیم pH در سیستمهای هیدروپونیک میپردازیم:
۳-۱. محلولهای غذایی هیدروپونیک
محلول غذایی هیدروپونیک ترکیبی از آب و مواد مغذی است که شامل عناصر اصلی و ریزمغذیهای لازم برای رشد گیاهان میباشد. این مواد به سه دسته اصلی تقسیم میشوند:
الف- عناصر ماکرو (عناصر اصلی)
این عناصر به مقدار بیشتری توسط گیاهان مورد نیاز هستند و شامل موارد زیر میباشند:
- نیتروژن (N): برای رشد برگها و ساختار گیاه ضروری است.
- فسفر (P): برای رشد ریشهها و فرآیند فتوسنتز و تولید انرژی مورد نیاز است.
- پتاسیم (K): در تنظیم فرایندهای سلولی و رشد عمومی گیاهان نقش دارد.
- کلسیم (Ca): در ساختار سلولی و پایداری دیوارههای سلولی گیاهان نقش دارد.
- منیزیم (Mg): برای تولید کلروفیل و فرآیند فتوسنتز مورد نیاز است.
- گوگرد (S): در تولید پروتئینها و آنزیمهای گیاهی دخیل است.
ب. عناصر میکرو (ریز مغذیها)
این عناصر به مقدار کمتری نیاز هستند اما برای عملکرد بهینه گیاهان حیاتیاند:
- آهن (Fe): برای تولید کلروفیل و رشد برگها لازم است.
- مس (Cu)، روی (Zn)، منگنز (Mn)، بور (B) و مولیبدن (Mo): هر کدام از این عناصر در فرآیندهای متابولیک و آنزیمی گیاهان نقشهای مختلفی دارند.
ج. مواد افزودنی تخصصی
برخی از سیستمهای هیدروپونیک ممکن است نیاز به استفاده از مواد افزودنی خاصی داشته باشند، مثل آمینواسیدها، هورمونهای گیاهی یا سایر تقویتکنندههای رشد.
۳-۲. اهمیت کنترل کیفیت آب
کیفیت آب در سیستمهای هیدروپونیک بسیار مهم است، زیرا آب تنها حامل محلولهای غذایی نیست، بلکه مستقیماً با ریشه گیاهان در تماس است. بنابراین، ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی آب تأثیر زیادی بر سلامت و رشد گیاهان دارد. برخی از نکات مهم در کنترل کیفیت آب عبارتند از:
الف. خلوص آب
آب مورد استفاده در سیستمهای هیدروپونیک باید تا حد امکان خالص باشد. آبهای دارای املاح زیاد یا آلودگیهای شیمیایی (مانند کلر یا فلزات سنگین) میتوانند برای گیاهان مضر باشند و به کاهش بهرهوری و ایجاد مشکلات تغذیهای منجر شوند.
- TDS (کل مواد جامد محلول): میزان املاح محلول در آب (مانند نمکها) باید کنترل شود. آبهایی با TDS بالا میتوانند به تجمع نمکهای مضر در سیستم منجر شوند که بر جذب مواد مغذی توسط گیاهان تاثیر منفی دارد.
- EC (هدایت الکتریکی): نشانگر مقدار نمکهای محلول در آب است. کنترل این مقدار به شما کمک میکند که بدانید چه مقدار مواد مغذی در آب حل شدهاند.
ب. پیشتصویه آب
در بسیاری از موارد، استفاده از آب تصفیهشده یا آب با کمترین میزان آلودگی شیمیایی و بیولوژیکی برای سیستمهای هیدروپونیک توصیه میشود. در برخی مناطق، استفاده از فیلترها یا دستگاههای تصفیه آب مانند اسمز معکوس (RO) ضروری است تا املاح ناخواسته حذف شوند.
۳-۳. تنظیم دقیق pH محلول غذایی
pH (معیار اسیدی یا قلیایی بودن محلول) یکی از مهمترین عوامل در جذب مواد مغذی توسط ریشه گیاهان در سیستم هیدروپونیک است. اگر pH محلول غذایی در خارج از محدوده مناسب باشد، گیاهان نمیتوانند مواد مغذی را بهطور مؤثر جذب کنند، حتی اگر آنها در محلول غذایی وجود داشته باشند.
الف. محدوده مناسب pH
برای اکثر گیاهان در سیستم هیدروپونیک، محدوده pH مناسب بین 5.5 تا 6.5 است. این محدوده به گیاهان اجازه میدهد تا بهطور بهینه تمامی عناصر ضروری را جذب کنند.
ب. مشکلات pH نادرست
- pH بیش از حد پایین (اسیدی): اگر pH محلول غذایی بیش از حد اسیدی باشد (کمتر از 5.5)، جذب برخی از عناصر مانند کلسیم و منیزیم ممکن است کاهش یابد.
- pH بیش از حد بالا (قلیایی): در pHهای بالاتر از 6.5، جذب عناصر حیاتی مانند آهن، روی و منگنز کاهش مییابد که ممکن است منجر به کمبود این مواد در گیاهان شود.
ج. روشهای تنظیم pH
- برای کاهش pH: معمولاً از اسید فسفریک یا اسید نیتریک استفاده میشود.
- برای افزایش pH: از محلولهای قلیایی مانند هیدروکسید پتاسیم استفاده میشود.
۵-۴. پایش و تنظیم مداوم
برای حفظ بهرهوری در سیستمهای هیدروپونیک، لازم است که pH و کیفیت آب بهطور مداوم پایش شود. استفاده از سنسورها و دستگاههای مانیتورینگ pH و EC به شما کمک میکند تا بهصورت خودکار یا دستی سطح مواد مغذی و pH را تنظیم کنید.
هزینهها و منابع مالی
راهاندازی یک گلخانه هیدروپونیک بسته به اندازه و نوع تجهیزات مورد استفاده، نیازمند سرمایه اولیه قابلتوجهی است. هزینههای اصلی شامل:
- ساختار گلخانه
- سیستمهای هیدروپونیک
- تجهیزات کنترلی
- هزینههای جاری برای تهیه محلول غذایی و انرژی
با این حال، با بهینهسازی بهرهوری، این هزینهها در بلندمدت جبران میشود و سودآوری پایدار ایجاد میکند. راههای کاهش هزینهها نیز میتواند شامل استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی باشد.
محصولات با کیفیت گلخانه هیدروپونیک فارمرز
نمونه گلخانههای موفق
در سالهای اخیر، چندین گلخانه هیدروپونیک در ایران و جهان به موفقیت چشمگیری دست یافتهاند. یکی از نمونههای موفق در ایران، مزرعه فارمرز است که از تکنیکهای پیشرفته هیدروپونیک برای تولید محصولات ارگانیک و باکیفیت استفاده میکند. این مزرعه موفقیت خود را مدیون مدیریت دقیق منابع و استفاده از تکنولوژیهای نوین در کشاورزی است.
چالشها و راهکارها
با وجود تمام مزایای هیدروپونیک، مشکلاتی نیز وجود دارد. از جمله:
- هزینههای اولیه بالا: استفاده از تسهیلات و وامهای کشاورزی میتواند به کاهش فشار مالی کمک کند.
- نیاز به دانش فنی: آموزش و مشاوره با متخصصان میتواند به بهبود عملکرد و بهرهوری کمک کند.
- مشکلات مربوط به آفات و بیماریها: سیستمهای کنترل آفات به روشهای بیولوژیکی و استفاده از روشهای طبیعی میتواند به کاهش مشکلات کمک کند.
هیدروپونیک روشی نوین برای کشاورزی و راهی برای تولید محصولات سالم و باکیفیت در هر شرایط آب و هوایی را فراهم میکند. اگر به دنبال افزایش سود و بهبود کیفیت محصولات خود هستید، احداث گلخانه هیدروپونیک میتواند بهترین انتخاب باشد.
از شما دعوت میکنیم تا با ما تماس بگیرید و از گلخانه هیدروپونیک مجموعه فارمرز بازدید کنید. همچنین میتوانید برای مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما در ارتباط باشید.